سرمایه داری چیست؟

تاریخ تمدن بشری، شاهد تحول شیوه های سرمایه داری یا کسب سود از دارایی یا سرمایه بوده است، که شاید بتوان آنها را به سه گروه بر اساس سیر تاریخی تقسیم بندی کرد:

1- سرمایه داری تجاری یعنی خرید کالا و سپس فروش آن به قیمتی بالاتر بدون تغییر در ماهیت کالا به نحوی که تنها زمان یا مکان یا طرف معامله خرید با فروش تغییر کرده باشد، به منظور کسب سود (تفاوت بهای فروش نسبت به خرید) و افزایش سرمایه اولیه- نمونه آن کمپانی های هند شرقی که در قرون 17 و 18 میلادی توسط کشورهای مجهز به ناوگان دریایی مانند پرتقال و هلند و بریتانیا برای تجارت ادویه و چای از چین و هند به اروپا تاسیس شدند.

2- سرمایه گذاری تولیدی یعنی هزینه کردن برای تاسیس و تجهیز کارخانه ای که مواد اولیه را به محصولات قابل فروش تبدیل کند به نحوی که پول حاصل از فروش محصولات، نه تنها کلیه هزینه های مواد اولیه، دستمزد کارکنان، انرژی، تعمیر و استهلاک ماشین آلات، مالیات و عوارض و غیره را پوشش دهد بلکه سود قابل قبولی به مالک کارخانه برگرداند.- انقلاب صنعتی قرن 19 در انگلستان و بقیه اروپا و تاسیس کارخانجات نساجی و غیره باعث رشد سریع این شیوه سرمایه داری در اروپا و توسعه آن در جهان شد.

3- سرمایه گذاری مالی یعنی هزینه کردن سرمایه برای خرید و فروش دارایی های مالی (سهام شرکتها، اوراق قرضه و مشارکت، ...) یا تبدیل و فرآوری صورتی از دارایی مالی به صورتی دیگر (مبادله ارز،...) به منظور کسب سود و افزایش سرمایه- این شیوه سرمایه داری در قرن بیستم با تاسیس شرکتهای سهامی و لزوم انتقال مالکیت وتامین سرمایه شرکتها در همه کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به صورت بازار سهام و بانک و غیره رشد چشمگیری داشته است.

گذاشتن پول برای کسب سود، ویژگی اصلی سرمایه داری است. همانطور که در سه مثال بالا دیدیم، این ماهیت خود فعالیت نیست که اهمیت دارد بلکه مهم، امکان کسب سود از آن فعالیت است. در حقیقت، خصوصیت یک جامعه سرمایه داری این است که تقریبا تمام فعالیت های اقتصادی که درون آن جریان دارد، به دلیل وجود فرصت برای کسب سود از سرمایه ای است که در آن فعالیتها گذاشته می شود.

سرمایه پولی است که برای کسب پول بیشتر سرمایه گذاری می شود. با تعمیم این اصطلاح، معمولا به پولی که برای سرمایه گذاری در دسترس است یا هر دارایی که به راحتی بتوان آن را به پول موردنیاز برای سرمایه گذاری تبدیل کرد، سرمایه گفته می شود. بنابراین، منزل شخصی هر فرد اغلب به عنوان سرمایه آن فرد توصیف می شود، زیرا شخص می تواند با فروش آن یا با گرو گذاشتن آن خانه، آن را به سرمایه تجاری، تولیدی، یا مالی تبدیل کند. بسیاری از شرکت های کوچک به همین روش راه اندازی می شوند. ملک یا دارایی تنها در صورتی میتواند سرمایه تلقی شود که 1- مالکیت آن به وضوح ثابت شود، 2- ارزش آن را بتوان اندازه گیری کرد، 3- مالکیت آن را بتوان منتقل کرد، و 4- بازار برای آن وجود داشته باشد.

یک ویژگی مشخص از جوامع سرمایه داری توسعه یافته، ظهور مؤسساتی است که امکان تبدیل انواع دارایی به سرمایه را فراهم می کنند. هرناندو دِسوتو (اقتصاددان اهل پرو) معتقد است که بیش از همه سیستم های کارآمد حقوق مالکیت، فقدان اینگونه نهادهای تبدیل دارایی است که ظهور و توسعه سرمایه داری محلی در کشورهای جهان سوم را مختل می کند. او ادعا می کند که در اینگونه جوامع مقدار زیادی از ارزش در داراییها (املاک) قفل شده است و نمی تواند توسط کارآفرینان به کار گرفته شود و به استفاده مولد تبدیل شود.

با خلاصه کردن آنچه تاکنون گفتیم، پاسخ به سوال «سرمایه داری چیست» این است که سرمایه داری، به جریان انداختن پول برای کسب پول بیشتر است. هرچند تجار دریایی قرنها این کار را بین اروپا و مستعمرات انجام داده اند، اما زمانی که پول برای انجام فعالیتهای تولیدی به گردش می افتد، سرمایه داری شکل امروزین خود را می یابد. تولید در نظام سرمایه داری اتکا به بهره برداری از نیروی کار حقوق بگیرانی دارد که ضمن تامین نیروی کار، وظیفه مصرف کالاها و خدمات تولید شده توسط شرکت های سرمایه داری را نیز برعهده دارند. تولید و مصرف از طریق بازارهایی که واسطه بین تمام فعالیت های اقتصادی هستند به هم متصل میشوند. بازارها اگرچه فضای رقابت بین شرکت های تولیدکننده را ایجاد می کنند اما در عین حال باعث ایجاد تمایل به تمرکز (انحصار) می شوند تا نااطمینانی (ریسک) سرمایه داران را کاهش دهد. نوسانات بازار همچنین زمینه ساز ایجاد اشکال منفعت طلبانه ای از سرمایه داری (بورس بازی) است که ممکن است فاقدتولید باشد، اما در عین حال پایه مکانیسم هایی هستند که برای کارکرد یک اقتصاد سرمایه داری مهم و ضروری هستند.

منبع: کتاب سرمایه داری - جیمز فالچر