جبر یا اختیار-3: اجل زودرس و تاخیر آن تا اجل مسمّی

پرسش:

اگر واقعا مرگ هر کس از پیش نزد خدا معلوم است, پس دادن صدقه، انفاق، دعای مومنین برای طول عمرشان چه معنی دارد؟ نقش ورزش و رعایت بهداشت و تغذیه سالم و طبیب و دارو چیست؟

پاسخ: 

جبر یا اختیار-2: تقدیر یا تدبیر؟

«اختیار» بر خلاف ظاهرش که حاکی از آزادی انتخاب و عمل ماست، از بیرون و درون توسط عوامل «جبری» احاطه شده و کنترل میشود. ممکن است فکر کنیم مثلا یک سرباز در هنگامه جنگ چون نفر دشمن را هدف گرفته و ماشه را فشرده پس او به تنهایی قاتل سرباز دشمن است، اما واقعیت این است که عوامل زیادی از قبیل چگونگی سرباز شدن او، وقوع جنگ، دستور فرمانده، سالم بودن سلاح و فشنگ و باروت، شدت و جهت باد، فاصله تا هدف، حرکت یا سکون هدف، محل اصابت فشنگ در بدن هدف،... که همه تابع روابط پیچیده ای از علت و معلولها هستند و هیچکدام در اختیار سرباز نبوده با هم ترکیب شده و هلاکت یا ادامه حیات نفر دشمن را رقم زده است. نقش سرباز تنها هدف گیری و فشار دادن ماشه است، با اینحال ما او را قاتل میدانیم چون تصمیم نهایی به شلیک را او با اراده خودش گرفته و اگر از شلیک منصرف میشد، همه عوامل و مقدمات دیگر بی نتیجه بودند و نفر دشمن زنده میماند. 

از اینها گذشته، خیلی وقتها رفتار «اختیاری» یک فرد و نتیجه آن، به فرد دیگری «اجباراً» تحمیل میشود و بالعکس. مثلاً 

جبر یا اختیار-1

آیا اعمال ما جبری است یا اختیاری؟

هرکاری که ما اراده میکنیم که انجام دهیم، انجامش نیاز به مقدمات متعددی دارد و اراده ما تنها یکی از آن مقدمات است. مثلا اگر من بخواهم غذا بخورم، مجموعه ای از عوامل باید فراهم باشند: 

- من باید گرسنه باشم،

- غذا فراهم و نزدیک و در اختیار من باشد،

- غذا باب طبع و سلیقه من باشد،

- دهان و دندان و جهاز هاضمه من مشکلی نداشته باشد،

- عجله و اضطراری برای رفتن یا انجام کار دیگری نداشته باشم،