جبر یا اختیار-1
آیا اعمال ما جبری است یا اختیاری؟
هرکاری که ما اراده میکنیم که انجام دهیم، انجامش نیاز به مقدمات متعددی دارد و اراده ما تنها یکی از آن مقدمات است. مثلا اگر من بخواهم غذا بخورم، مجموعه ای از عوامل باید فراهم باشند:
- من باید گرسنه باشم،
- غذا فراهم و نزدیک و در اختیار من باشد،
- غذا باب طبع و سلیقه من باشد،
- دهان و دندان و جهاز هاضمه من مشکلی نداشته باشد،
- عجله و اضطراری برای رفتن یا انجام کار دیگری نداشته باشم،
- شخص گرسنه تر از من نزدیکم نباشد (یا گرسنگی اش برای من اهمیت نداشته باشد)،
- غذا حلال و پاک باشد (یا پاکی و حلال بودنش برایم مهم نباشد)،
- روزه نباشم یا اگر هستم قصد افطار یا شکستن آن را داشته باشم،
و...
حال با فرض فراهم بودن همه عوامل و شرایط، اگر من اراده به خوردن نکنم، فعل خوردن محقق نمی شود. از طرفی اگر اراده به خوردن کنم اما یکی از شرایط و مقدمات بالا فراهم نباشد، باز هم غذایی خورده نخواهد شد. و تنها در صورت فراهم بودن همه شرایط و قصد و اراده من برای خوردن، فعل خوردن اتفاق خواهد افتاد.
حال آیا عمل غذا خوردن در اختیار من است یا خیر؟
در اختیار من است چون با وجود فراهم بودن همه امکانات بازهم این من هستم که تصمیم میگیرم که غذا بخورم یا نه. در اختیار من نیست چون بیشتر عوامل و مقدمات آن بر اساس زنجیره ای از علتها و معلولات خارج از اراده من مانند گرسنه شدن من، فراهم بودن غذا، و... فراهم میشود و هزاری هم که قصد خوردن کنم چیزی برای خوردن پیدا نمیکنم.
حکما به این حالت شبه تناقض یا پارادوکس حالت بینابینی یا «امر بین الامرین» میگویند.
حال نقش مسئولیت انسان در مقابل اعمالش، نقش والدین در فراهم کردن زمینه سعادت یا بدبختی فرزندانشان (حتی قبل از انتخاب همسر و ازدواج و فرزنددار شدن)، نقش دعا و صدقه و کارهای خیر در کسب روزی و سعادتمند شدن انسان، و... بهتر درک میشود.
