اولین راهپیمایی بر علیه شاه قاجار

در جریان نهضت تحریم توتون و تنباکو، شیخ فضل‌الله که تازه در تهران مقیم شده بود،‌ اهمیت حکم میرزای شیرازی را به مردم یادآور می‌شد و دوشادوش میراز حسن آشتیانی مجتهد بزرگ تهران، مردم را به قیام در برابر توطئه استعمار فرا می‌خواند. ناصرالدین‌شاه برای درهم شکستن حکم تحریم تنباکو، به میرزا حسن آشتیانی، تکلیف کرد یا در انظار عمومی قلیان بکشد و یا از تهران برود. میرزا حسن آشتیانی، تبعید را به جان خرید و آماده ترک تهران شد. اما، شیخ فضل‌الله نوری با هوشمندی فوق‌العاده مردم تهران را به قیام فراخواند و در حمایت از میرزای آشتیانی، راهپیمائی پرشوری در تهران برگزار کرد. در این راهپیمائی، زنان پیشاپیش مردان حرکت می کردند و برای نخستین بار در تاریخ نهضت‌های اسلامی، "شعار علیه شاه" به صدا درآمد. این راهپیمائی به محاصره دربار منجر گردید و ناصرالدین شاه از بیم جان خویش قرارداد توتون و تنباکو را لغو کرد و کار به پیروزی نهضت تحریم تنباکو رسید. اما از ثمرات مهم‌تر این پیروزی، مهیا شدن زمینه برای شکل گیری نهضت عدالت‌خانه و مشروطیت بود. 15 سال پس از نهضت تحریم تنباکو، مشروطیت به پیروزی رسید. 

منابع:

- فووریه، سه سال در دربار ایران، صص۲۳۶-۲۳۹؛ 

- اعتمادالسلطنه، روزنامۀ خاطرات، صص۸۹۸، ۸۹۹؛ 

- عباس میرزا، شرح حال عباس میرزا ملک آرا، صص۱۱۷، ۱۱۸؛ 

- اصفهانی، «تاریخ دخانیه»، همراه سدۀ تحریم تنباکو، صص۱۵۳-۱۵۸؛ 

- کدی، تحریم تنباکو در ایران، صص۱۳۶-۱۳۹؛ 

- تیموری، تحریم تنباکو، صص۱۵۰-۱۶۵؛ 

- ناظم الاسلام، تاریخ بیداری ایرانیان، ج۱، ص۱۹-۲۱.